Cái cửa nhà Lục Xì vậy đã mở thật.

Cái cửa ấy lại mở một cách dễ dàng và rộng rãi cho đủ một số đông người lọt vào. Câu niệm thần chú trong chuyện anh chàng A-li Ba-ba? Ấy là cuộc đi thăm nhà phúc đường của ông lão nông đại sứ của chính phủ Bình Dân: Gô-đa.

Ngay ngày hôm trước.

Người ta vất vả sửa soạn, cải cách, chữa chạy và thay đổi mọi sự trong Đít-panh-xe để ông Gô-đa biết công việc của một cơ quan bài trừ bệnh hoa liễu và kiểm soát nghề mãi dâm vừa mới tiến bộ ra sao. Xong rồi thì người ta mới nghĩ đến báo giới. Những tay phóng viên nhà báo, tin chó chết và lá cải, không phải muốn phiền nhiễu ông Đốc lý lúc nào cũng được, nếu ông Đốc lý không thấy có lợi gì trong khi bị làm phiền. Xưa kia, đối với dân chúng, nhà Lục Xì của thành phố là một nơi ngục tù ghê gớm trong đó có bao nhiêu sự hành hạ, bao nhiêu sự lạm quyền, bao nhiêu sự độc ác của người nhà nước. Đối với những sự khuyết điểm. Nhưng mà thành phố vừa bỏ ra một số tiền to để bổ khuyết cho những sự đáng phàn nàn. Thì bọn làm báo chúng tôi được mời đến chứng kiến để rồi sẽ đem cái tin mừng ấy loan báo cho dân chúng, hay là cho gái mãi dâm. Lần đầu tiên, ở xứ này, cái quyền thứ tư được cái quyền hành chính mơn trớn một tí tẹo.

Hôm nay là 28 tháng chạp, năm Bính Tý.

Bọn phóng viên, hai người của tờ Việt báo, một người của tờ Đông Pháp, và tôi, đã vào đợi trong sân nhà Lục Xì. Ông Đốc lý lúc ấy còn làm hướng đạo cho các bà quý quan như bà Thống soái Bu-y-rơ, một vài bà khác nữa, lúc ấy cũng đang đi thăm các gian phòng ở bên trong thành phố Hà Nội đã đánh điện thoại mời khắp mặt làng báo Hà thành, vậy mà chỉ có bốn chúng tôi có mặt tại đây thôi. Những bạn khác có lẽ đã về quê sửa soạn ăn Tết cả. Lúc chúng tôi đã đợi bác sĩ Giu-y-ơ trong sân nhà Lục Xì rồi, một viên y sĩ còn gọi điện thoại để mời báo Trung Bắc, báo Ngày Nay… Một viên cảnh sát Tây, rất ngạc nhiên khi thấy báo giới trong phúc đường, vừa cười hỏi đùa tôi:

Các ông là nhà báo cả? Thế ở những con vịt nào vậy? Thôi đi, để rồi các ông lại đi kể những chuyện tam toạng!

Còn ông Ma, thanh tra đạo cảnh binh xướng kỹ, thì cứ có vẻ rất đắc trí vừa chỉ trỏ các luống hoa tươi tốt đương nô đùa dưới những hạt mưa xuân – những luống hoa nó làm cho nhà Lục Xì có vẻ một biệt thự, vừa hỏi chúng tôi:

Các ông thử nhìn xem? Ở đây có vẻ một nhà tù không? Thế này mà cứ gọi là nhà tù à?

Phía ngoài, ngay chỗ cửa ra vào, độ chừng mười ba bà mụ giàu đương chuyện trò ầm ĩ chung quanh người gác cửa. Quần lĩnh đen, áo bông the hoặc áo bông sa-tanh đen, cả khăn tua cũng đen. Có điều đáng để ý nhất, là bà nào cũng béo nục béo nạc. Họ đến để lĩnh con gái về ăn tết, vì năm nay, nhà Lục Xì đã ban một cái đặc ân cho gái có giấy là cho họ ra ngoài ăn tết, mặc lòng bệnh họ chưa khỏi hẳn. Cứ trông đến thái độ khép nép rất có lễ độ, luôn luôn sợ hãi của họ, và cái màu đen nghiêm trang đứng đắn của y phục họ, người không biết dám chắc không ai tưởng họ làm cái nghề ghê gớm là nghề chủ nhà thổ. Phần nhiều mộc mạc, không phấn sáp lòe loẹt gì cả, lại bệ vệ ở chỗ người nào cũng béo, trông họ có vẻ đài các ra phết của các bậc mệnh phụ, hoặc ít ra của những bà mẹ hiền của những gia đình trưởng giả và bảo thủ, có thể biểu hiện cho cái thế hệ chưa tân thời ở xã hội ta. Nghĩ thế rồi thì ta muốn vỗ tay reo vạn tuế cụ Nguyễn Du! Nhác trông lờn lợt màu da… Chỉ với một tí thế thôi, họ cũng vẫn đủ tự tố cáo họ là bọn mụ giàu, chứ chẳng cần nói rằng ta lại gặp họ trong sân nhà Lục Xì.

Sau khi tiễn các quý phu nhân ra khỏi cổng rồi, ông Đốc lý quay vào tiếp chúng tôi.

Ông Đốc lý Vin-gít-ti, một quan cai trị bị coi là ít cảm tình với dân Nam hơn hết, vì dự án thuế cư trú, vân vân. chỉ là một nạn nhân của cái điều ước Pa-tơ-nốt-tờ-rơ 1884, lúc nào cũng cái điều ước đấy! Nó chia ra ngân sách Bắc Kỳ thuộc quỹ bảo hộ và ngân sách thành phố Hà Nội thuộc quỹ thuộc địa, nghĩa là một nước Nam chia ra làm hai nước hầu như quốc tính khác hẳn nhau. Thật vậy, tôi tưởng ông Vin-gít-ti chính là người tốt nữa, mà tôi không sợ mang tiếng gì cả. Các ngài cứ tưởng tượng ra hộ một ông quan to, đứng đầu thủ đô Bắc Kỳ, mà y phục rất xềnh xoàng – áo một màu, quần một màu khác, ca-vát cũ kỹ, đôi giày không đánh kem – mà cử chỉ và ngôn ngữ tỏ ra cái tính nết chăm việc, và giản dị, mà nét mặt sắc sảo và thuần hóa có một vẻ bình dị cả trăm phần trăm. Thật khác hẳn với những ông quan cai trị khác, thường hách dịch và chỉ thích được người ta chào là cụ lớn.

Trong khi chờ bác sĩ Giu-y-ơ, ông nói về nhà Lục Xì, về cái bệnh hoa liễu, về nạn mãi dâm. Ông nói qua cái ý nghĩa sự nhà nước mời làng báo đến thăm nhà Lục Xì, và yêu cầu các báo chí từ nay nên làm thế nào cho dân gian đừng hiểu nhầm nhà Lục Xì, và bọn mãi dâm đừng có trốn tránh mãi, nên theo một luật lệ của nhà Lục Xì thì khỏi phạm tội truyền nhiễm bệnh phong tình trong dân. Chung quanh ông Đốc lý và chúng tôi, cũng góp vào câu chuyện, có hai viên y sĩ người mình, ông Ma, thanh tra đội con gái, và một bà đầm nữ khán hộ mũ có dấu hồng thập tự, giữ chức giám thị. Chỗ ấy là phòng giấy. Trên tường, một cái bảng thống kê to bằng một cái chiếu, trên có cài những mẩu bìa xanh đỏ, là danh sách của các chị em ở thanh lâu, ở nhà nào, kê rất là rõ ràng. Cái bảng ấy nói rõ tình hình y tế của các chị em, số bị bệnh là bao nhiêu, số đi trốn là bao nhiêu. Tôi nhận thấy có một người đã sáu mươi tuổi, không thể bán dâm được nữa, thì đã được nuôi tại nhà chứa ăn mày ở Hàng Bột. Phía bên kia là tủ giấy má, của gái có giấy, gái đã xé giấy, gái lậu tại ngoại vân vân. Phong vũ biểu và thời khắc biểu của nghề mãi dâm. Cái viện bảo tàng những điều ô uế, những sự khốn nạn mà lão thần Bạch My đã gây ra cho bọn dân đóng thuế chúng ta phải gánh vác mọi phí tổn. Một chậu thủy tiên để cạnh hòm điện thoại bảo cho người yếm thế biết rằng ở bên ngoài vẫn cứ là cuộc đời, cái cuộc đời với ngày xuân vui, với bao nhiêu sự ăn gian nói dối của nó, như thường.

Độ bốn giờ chiều thì bác sĩ Giu-y-ơ đến, với cặp kính trắng bác học, với đôi ghết đờ vin phong tình nó làm cho ông ta có cái vẻ một ông bác sĩ trong truyện chớp bóng.

Nào! Chúng ta đi thăm phúc đường!

Chúng tôi đi theo quan Đốc lý và ông Giám đốc sở Vệ sinh thành phố, có gần đủ nhân viên nhà Lục Xì đi theo chúng tôi. Ta rẽ sang tay trái! Đây, phòng khám bệnh. Tường vôi sạch sẽ, bàn bọc kẽm, khăn mặt bông trắng nõn, những chậu rửa mặt bằng sứ nước men bóng nhoáng, những cái tủ, cái ghế sơn trắng, trông rất vệ sinh. Những cái ấy để phụng sự những cái xác thịt hôi tanh, để đem cái khang cường đến bọn con gái làm cái nghề mỗi đêm đem cái khang cường của mình ra bán rẻ đi độ mười lần, những con ma men mặt bủng da chì mà da thịt nồng nặc những mùi nước hoa rẻ tiền và khó ngửi, có những cái vú nát nhẽo, những cái đùi hoặc ghẻ ruồi, hoặc hắc lào, hoặc điểm lấm tấm những vòng đen, di tích của trùng giang mai.

Ta đi thẳng vào trong.

Đây, phòng ngủ. Một gian phòng rộng rãi mà giữa có tường ngăn đôi để có thể kê được bốn dãy bục dài, liền nhau, trên có chiếu cói và gối mây, mà chung quanh, từ dưới đất cao đến đầu người, tường thì quét sơn nó làm cho gian phòng có cái vẻ ảm đạm của một ngục thất. Người kỹ nữ có thể cất những đồ lặt vặt ở mấy ngăn tủ ngay chỗ đầu giường. Tôi tò mò mở một cánh tủ ra thì thấy một cái chăn dạ đen, một hộp phấn, một cái lược. Hai trăm chỗ nằm! Gian phòng ngăn làm đôi bằng chấn song sắt như ở chuồng hổ. Là vì, đêm đêm, bọn gái có giấy, xưa kia vẫn trèo tường sang đánh đập bọn gái lậu vì lẽ bọn này buôn bán không có môn bài và cạnh tranh họ một cách bất chính. Thật vậy không ai ghét nhau bằng bọn người cùng nghề. Và một vài cô gái quê, ra tỉnh làm con sen con đòi, rồi trụy lạc, rồi bị cái xích của thầy “đội con gái” vào mà nằm trên cái bục này, đã từng biết cái oai quyền của một vài chị nhà thổ vừa đánh chửi mình vừa thét: Tiên sư đồ đĩ rạc! Mày có biết chúng bà là ai không? Chúng bà có ba tăng là đĩ nhà nước! Do thế, chấn song sắt.

Nhưng mà ông Đốc lý vội lắm, vậy chúng ta sang bên kia.

Đấy, cái sân có mái để nghỉ ngơi những lúc nóng nực, có máy hát và phòng thanh píc-túp để các chị lúc nào nhàn hạ thì nghe một khúc ca lý, bài Anh Khóa, Văn Thiên Tường cho bớt nỗi ưu phiền của trầm luân.

Qua sân đến một căn phòng nhỏ: chỗ khâu vá. Bốn chục chị em đương đan áo, vội đứng cả lên. Chân giẫm đất, quần trắng, áo cánh trắng, hoặc có áo len, áo gi-lê, hoặc không, trông họ ta chẳng có mối cảm giác gì cả. Họ không e lệ, cũng không có vẻ khổ sở vì phải ở nhà Lục Xì. Đây là chỗ bọn gái ấy học hành chữ nghĩa và khâu vá. Nhà nước mở ra phòng này từ năm 1935 để cho bọn họ có một nghề để sau này có ngày mong bước khỏi vòng mãi dâm chăng. Nhiều khi vì bị bắt giam vào Lục Xì mà lúc được thả ra, một kỹ nữ đã biết đọc và viết chữ quốc ngữ. Bọn ấy cứ lẳng lặng làm việc. Ông Đốc lý đã cắt nghĩa xong. Ta vào trong kia.

Vệ sinh nam nữ giao cấu học đường, hay còn được gọi là Trường học Dự phòng Tình dục. Phải, đối với bọn làm đĩ thì có cái vấn đề đi lại là can hệ. Một lớp học cũng có bàn ghế, bảng đen, bục cao, như những lớp học khác. Chung quanh lớp là những phòng rửa mặt thuộc hạng đặc biệt xa xỉ phẩm, mà Nhà nước dùng để cho bọn kỹ nữ học sinh ấy nhân cái thích làm đỏm mà biết đến mọi phép vệ sinh. Trên tường, có kẻ những câu cách ngôn khuyên người ta giữ gìn thân thể cho sạch sẽ, mấy bức vẽ màu rất to về cơ quan sinh dục đàn ông, đàn bà. Những cái dương vật sứt lở vì giang mai, những cái bẹn có quả xoài ghê tởm. Những cái âm hộ hoặc lành lặn, hoặc hôi tanh. Trong trường hợp này, nữ sinh đã là gái thanh lâu thì cố nhiên bà giáo phải là cô khán hộ. Lúc ông Đốc lý và chúng tôi bước vào thì sự học vấn ngừng lại, vì từ cô giáo đến học trò thấy đều khoanh tay đứng cả lên. Nhưng mà vào những lúc khác, lớp học sẽ vang động bài thơ vệ sinh mà gái nào muốn giật mảnh bằng để thoát khỏi nhà Lục Xì ắt phải thuộc lầu một bài thơ tả chân trong đó có những câu này:

Cầm dương vật tuốt từ mé dưới,

Tuốt từ trong cho tới lỗ ra,

Dẫu rằng một tí cũng là,

Thấy hơi chút mủ thì ta giữ mình!

Cái ngụy trạng rành rành ra đấy,

Phải coi chừng chớ lấy làm chơi!

Lại coi dương vật của người,

Coi xem cóc gậm hay ngoài trơn chu…

Bác sĩ Giu-y-ơ, trong khi biếu tôi cuốn sách Lơ Đít-panh-xe Ăng-ti-ven-nê-ri-ăng Muy-ni-xi-pan, nghĩa là Trạm Y tế chống bệnh hoa liễu của thành phố, lại không quên làm quà cho tôi bài thơ ấy. Và cả ông Đốc lý nữa. Người Pháp có ý khoe khoang rằng trong việc bài trừ nạn hoa liễu, bài Phong tình ca khúc là một kỳ công đáng tự đắc. Vậy tôi xin các ông đạo đức giả hay là đạo đức không phải đường, đừng nhăn mặt nữa, mà hãy để cho tôi làm tròn phận sự của một phóng viên.

Sau cùng, ông Đốc lý dẫn chúng tôi vào sân trong cùng, sau khi đi qua dãy buồng tắm có hoa sen lối bản xứ.

Sân trong cùng, gọi là vườn rộng, cũng có một nghinh phong đình, hay còn được gọi là Prê-ô, mà nhà Lục Xì vừa xây xong mấy tháng nay. Trước kia, chỉ đến chỗ buồng tắm là hết, như vậy gái Lục Xì không được thở hít thanh khí, và bị giam cầm chật hẹp quá. Sau những cuộc điều đình khó khăn với phủ Toàn quyền, thành phố chật vật mãi mới thuê được ba nghìn thước đất đằng sau Viện Quang tuyến. Bây giờ bọn gái Lục Xì đã có vườn rộng để tập trồng rau, để giải trí bằng mọi cuộc vui như đánh đu, đánh vòng, đánh quần, tập thể thao… Và có khi đánh chắn cạ nữa, tuy có là điều cấm trong luật.

Cuộc thăm thú gần kết liễu, ông Đốc lý có ý cho chúng tôi chứng kiến một cuộc tuyên thệ long trọng của mụ giàu và gái “có giấy” trước thần Bạch My. Phải trong này ông thần ấy mới có miếu, ngày nào cũng hương hoa một lượt. Một y sĩ cho gọi các mụ giàu vào bắt thề là quan trên đã cho chị em ra ngoài ăn Tết mấy ngày thì không được tiếp khách mà làm tăng bệnh tình chưa khỏi và đổ bệnh cho dân…

Năm chục ả đứng xếp hàng dài trước miếu. Bọn mụ giàu đứng phía đối diện. Người ta trải chiếu ra. Một mụ thỉnh chuông. Rồi lần lượt các mụ và các ả vào lễ. Có mụ, sau khi lễ thần Bạch My, lại quay lại vái quan Đốc lý, tỏ ý tạ ơn. Thấy tôi mỉm cười, ông Vin-gít-ti vội phân trần:

Các ông đừng cho rằng Nhà nước xui họ mê tín, nhưng mà lợi dụng cái nghề mê tín của họ cho được việc. Thả họ ra mà không bắt họ thề, sợ họ làm liều, lại tham tiền mà đổ bệnh trong dân gian.

Rồi chúng tôi cáo lui.

Thật vậy, nhờ ông Vin-gít-ti và ông Giu-y-ơ, bọn gái bị giam trong Lục Xì từ nay được đãi một cách có nhân đạo hơn trước nhiều lắm. Nhưng hai ông tưởng rằng cải cách chế độ trong phúc đường, làm cho số năm nghìn gái đĩ lậu hết hoảng vía mỗi khi nghe thấy hai tiếng Lục Xì thì đã đủ sai khiến họ sẽ tự ý để vâng chịu mọi luật lệ của phúc đường, thì cả hai ông cũng nhầm to!

Người đĩ lậu thuế thì mới được bọn làng chơi trả đắt.

Làm thế nào ngăn cho số năm nghìn đĩ lậu khỏi truyền bệnh trong dân gian?

Đến câu này thì ta cần phải nói chuyện với ông Ma, thanh tra ban đội con gái.