ẤN TƯỢNG VỀ TẬP TRUYỆN NGẮN VỚI ĐỀ TÀI TỰ KỶ
Cuốn sách “Trời là ta ở tột cùng nhân bản” gồm 16 truyện ngắn của tác giả Kiều Bích Hậu, chủ yếu viết về trẻ tự kỷ, do NXB Hội Nhà văn ấn hành. Các truyện ngắn trong tập sách nói chung đều gây ấn tượng với người đọc. Tập truyện như một thông điệp cảnh báo sự nguy hiểm của căn bệnh tự kỷ ở trẻ. Bệnh tàn phá đứa trẻ, tàn phá gia đình đứa trẻ, và tàn phá cả môi trường xã hội mà trẻ tự kỷ đang sống.
Chú bé Quẫy trong “Vệt máu” sểnh ra là tìm thứ gì đủ sắc để tự cắt da thịt mình. Những đứa trẻ tự kỷ nặng như Quẫy thích thu hút sự chú ý của mọi người, và “Quẫy thu hút chú ý bằng cách tự làm chảy máu, vẩy máu khắp nơi, buộc mọi người phải để ý đến cậu”. Nguy hiểm hơn nữa, cu Bim trong “Cái chết của một thiên thần” là đứa trẻ tự kỷ ở cấp độ 4, đã lên cơn động kinh ngay khi mới ngủ dậy, và bé lao khỏi giường một cách vô thức, bé chết khi đang được điều trị cấp cứu ở bệnh viện.
Gia đình có đứa trẻ mắc bệnh tự kỷ như luôn đối mặt với dông bão tàn phá. Tiền nong, của nả trong nhà dồn hết vào việc chữa bệnh cho con, cuộc sống gia đình bị đảo lộn. Bé Võ trong “Vượt qua” luôn đấm tát mẹ, bé còn cắn thâm tím cánh tay mẹ. Không nhà trẻ nào dám nhận bé Võ vì bé thường đánh bạn tàn nhẫn, giành hết phần thịt trong suất ăn của bạn. Trong “Đêm dài ma ám” bi kịch lên đến đỉnh điểm, khi Miên, người mẹ có đứa con tự kỷ, khi bị những quẫn bách của đời sống bủa vây đã ôm con nhảy xuống sông tự tử.
Môi trường xã hội nơi bé mắc bệnh tự kỷ sống trở nên đầy bất an. Trong “Vượt qua”, anh xe ôm được thuê trông đứa con tự kỷ của Vân chưa được một ngày, đã khiếp đảm trả con lại cho Vân với cái má sưng vù, bỏ đi mà không kịp lấy tiền bồi dưỡng. Trong “Cái chết của một thiên thần”, bé Bim luôn bẻ gãy mọi thứ đồ vật ở nhà, bé bẻ gẫy cả ống nước kim loại ở nhà tắm. Chưa hết, bé đâm thủng lưng anh bằng cái bút bi, đầu bút bi bị gãy nằm trong thịt, phải nhờ bệnh viện rút đầu bi ra. Bố mẹ cu Bim phải làm cái cũi nhốt con “như nhốt chó mỗi khi người lớn không có nhà…”
Thực trạng trẻ tự kỷ là vậy nhưng giải pháp ra sao, chẳng lẽ con người và xã hội bất lực trước căn bệnh này? Trước hết, nhà văn Kiều Bích Hậu đề cao lòng nhân ái, sự sẻ chia, sự gắn kết cộng đồng. Trong “Vượt qua” khi Vân bị dồn vào đường cùng, chồng bị tai nạn chết để lại cho chị hai đứa con, trong đó có đứa con bị tự kỷ nặng, chị suy sụp tưởng sẽ chết theo chồng. Chính lúc ấy mẹ đẻ của chị, người thân, họ hàng của cả hai bên vợ chồng chị xúm vào giúp đỡ mẹ con chị, cả về tiền nong lẫn động viên tinh thần. Và người anh họ của chồng đã nhận Vân vào làm việc ở công ty của mình, giúp chị có tiền sinh sống.
Điểm sáng nhất của truyện ngắn này cũng như của cả tập truyện, là trung tâm trị liệu giáo dục cho trẻ tự kỷ. Trung tâm đã trả lại cuộc sống gần với bình thường cho bé Võ con chị. Cũng như chương trình huấn luyện kỹ năng sinh tồn trong “Mũi tên đỏ vút bay”, hay trung tâm giáo dục trẻ tự kỷ Hồng Tâm trong “Sự thật về ‘sự thật’”…
Các trung tâm giáo dục trẻ tự kỷ chính là cứu cánh cho các gia đình có trẻ tự kỷ, giải tỏa nỗi lo lớn nhất của các bố mẹ, là các con sẽ sống ra sao khi mình đến cõi. Người hùng của tập truyện này chính là những người đã thành lập và làm việc tại các trung tâm nói trên. Nhà văn cũng để nhiều công khắc họa chân dung họ. Đó là Thoan, cô gái độ tuổi 20, làm việc trong làng Hạnh phúc với tâm niệm: “Ở nơi này chúng em chỉ có một sứ mệnh, đó là yêu thương các con, cho các con sống hạnh phúc, coi các con là những thiên thần” (truyện “Hai người mẹ”). Là cô giáo Ngọc trong “Mũi tên đỏ vút bay”, người là giáo viên chính kiêm phụ trách chương trình huấn luyện kỹ năng sinh tồn, đã để hết tâm trí, sức lực vào việc giáo dục, huấn luyện trẻ tự kỷ, dù cô không có bằng cấp nào về chuyên môn can thiệp trẻ tự kỷ. Đặc biệt gây ấn tượng nhiều với người đọc là nhân vật Quốc, Chủ tịch Trung tâm giáo dục đặc biệt VT, với những nét đặc tả: “nhanh nhẹn, với những chuyển động gọn gàng mà ẩn chứa sức mạnh như một con báo sung sức vậy” (truyện “Khúc hoan ca của tình yêu”). Ông giành được nhiều cảm tình của bạn đọc với tính cách quyết liệt và lòng thương người. Hay như nhân vật thầy Phan trong “Người lạ”, sẵn sàng cứu giúp người bệnh trầm cảm dù mạng sống của mình bị đe dọa.
Gấp tập truyện ngắn lại, trong lòng ta trào lên một cảm xúc kỳ lạ, đó là cuộc sống dù có trắc trở đến đâu, vẫn có những “Hiệp sĩ” chiến đấu cho cái tốt đẹp, hay chính lòng nhân ái đã cứu rỗi thế giới này. Đó là thành công của nhà văn Kiều Bích Hậu. Ngôn ngữ trong truyện ngắn của nhà văn Kiều Bích Hậu rất giản dị, dễ hiểu, câu văn nhiều lúc rất gần với khẩu ngữ kiểu như: “Chờ đến bao giờ? Thời buổi này, có ai tên là chờ hay đợi đâu?”, hay: “Nếu ông trời muốn thách thức con thì ông thắng rồi đấy! Ông quả là giỏi để hành người!” Do đó truyện của chị gần gũi, hấp dẫn người đọc. Hơn nữa nhiều truyện có kết thúc bất ngờ, mà người đọc không đoán được khi đọc những trang đầu, như truyện “Bí mật của chồng”.
Còn cái phải góp ý thêm với chị là có lúc chị tự mâu thuẫn với mình. Ví dụ trong truyện “Người lạ”, chị để nhân vật Trung, Tổng Giám đốc trung tâm giáo dục trẻ tự kỷ, nói: “…Còn người trầm cảm thì đã có ý thức… Người trầm cảm không sợ chết, nên cũng không sợ bất cứ điều gì, dù là tàn ác nhất”. Thế nhưng qua nhân vật Tôi, thì người trầm cảm lại là: “Không biết mình là ai, mình muốn ở đâu, mình cần gì và có ý nghĩa gì, chỉ biết sợ hãi tất cả, nhất là ánh mắt lạ của mọi người…”. Thứ nữa, đọc từng truyện ngắn trong tập thì thấy rất hấp dẫn, độc đáo như truyện “Bí mật của chồng”, nhưng đọc liền một lúc cả tập về cùng một vấn đề thì sự hấp dẫn bị giảm bớt, cái này nhà văn cũng nên cân nhắc trong phương pháp tập hợp truyện ngắn trong các tập truyện tới. Nhưng trên tất cả đây là một tập truyện ngắn rất đáng để đọc.
Dịch giả Văn Minh Thiều.