Trời muốn trở rét.

 Nói xong và nghe tiếng mình nói, Trúc nhớ lại rằng câu ấy chàng đã thốt ra nhiều lần, năm nào cũng vậy. Sự rung động êm ái và hiu hắt buồn trước cơn gió lạnh đầu tiên khiến vẻ mặt Trúc trở nên dịu dàng và thoáng trong một giây chàng sống lại hết cả những ngày mới trở rét trong đời.

 Ở ngoài, như ý mong ước của Trúc, trời bỗng nắng to; bóng mái nhà sẫm lại thành một mảng đen trên nền sân trắng hẳn lên và ánh nắng làm lấp lánh sáng những mảnh sứ, mảnh chai nhỏ trong các luống đất mới xới.

 Tuy đã cuối tháng chín nhưng đối với Trúc cứ lúc nào trời đổi gió heo may mới thực là lúc bắt đầu mùa thu.

 Trúc đặt chén nước, châm một điếu thuốc lá hút rồi bước vội ra sân.

 Thấy Loan ở trong nhà đi ra, Trúc nói:

 Trời đẹp quá cô Loan nhỉ.

 Loan đặt rổ bát lên phơi trên nắp chum rồi quay lại vừa vẩy mạnh hai bàn tay cho ráo nước vừa xuýt xoa nói:

 Sáng ngày sang đây em sợ giời nóng chỉ mặc có cái áo trắng phong phanh. Nguy hiểm quá.

 Cụ Chánh Mạc ngừng tay giã cối trầu, nhìn ra nói:

 Cô đứng vào trong này không lạnh. Khổ quá em Hà đi vắng để cô phải rửa bát đun nước. Học trò không quen tay.

 Loan mỉm cười vui vẻ và nói cao giọng cho cụ Chánh nghe rõ:

 Đứng ngoài này nắng ấm hơn. Cháu không rửa thì bác lại phải rửa. Đằng nào cũng thế.

 Từ sáng, Loan làm những việc lặt vặt ấy giúp cụ Chánh một cách rất vui vẻ. Nàng tự nhiên thấy sung sướng vẩn vơ. Đời lúc đó đối với nàng đẹp quá, nên chưa chi nàng đã thấy cái lo sợ ngày chóng hết. Sáng ngày đi với Quỳnh sang bên Ý Dương thăm cụ Chánh Mạc và Cận, nàng không ngờ đâu một lúc sau Dũng cũng đến chơi đi với mấy người bạn nữa. Ở nhà được gặp Dũng luôn nhưng nàng vui, vì cuộc gặp này đối với nàng hình như có ngầm một ý nghĩa. Loan ngẫm nghĩ:

Sáng ngày hình như Dũng có biết mình sang đây chơi.

 Cụ Chánh nhìn Loan, rút khăn lau các chén uống nước, dáng dấp nhanh nhẹn, vui vẻ. Cụ nói:

 Trông cô Loan, tôi lại nhớ đến cái Phương.

 Phương là con cụ Chánh và là bạn của Loan, mới chết được hơn ba tháng. Cụ Chánh chỉ có mỗi một người con trai là Cận và hai con gái, Phương và Hà. Nhờ có Phương buôn bán giỏi nên nhà cũng đủ tiêu dùng và Cận có thể học thêm được. Từ ngày Phương bị bắt vì tình nghi là có dự vào mấy cuộc phiến động thì Cận phải về làng dạy học tư để lấy tiền nuôi mẹ và nuôi em. Phương được tha, về nhà được ít lâu, nàng mắc bệnh ho lao rồi chết. Loan còn trẻ nên chỉ biết thương một người bạn gái mà Loan coi như một người chị, nàng không biết được rõ hơn về cái chết của Phương.

 Câu nói của cụ Chánh gợi trong óc Loan những ý nghĩ buồn nên nàng muốn xua đuổi ngay. Nàng quay mặt nhìn về phía Trúc nói đùa, vì nàng biết tính Trúc hay nói pha trò nhất trong bọn:

 Không rửa bát, đun nước, đợi các ông tướng kia thì còn lâu đời lắm. Các ngài chỉ ăn là giỏi.

 Trúc đáp:

 Cái đó thì đã hẳn. Vả lại, đối với tôi, đàn bà không rửa bát thì cũng không biết làm gì khác.

 Loan mỉm cười:

 Đấy, anh Trúc lại sắp giở cái chứng khinh phụ nữ của anh ra đấy. Đàn bà chúng tôi cũng có người hơn đàn ông. những người đàn ông như anh Trúc.

 Cô Loan sao mà chua ngoa thế.

 Lúc đó, Loan đứng dựa vào gốc cau, ngừng tay lau chén, tinh nghịch nhìn Trúc. Nội các bạn Loan thân nhất với Trúc vì lẽ nàng thấy Dũng và Trúc yêu nhau như anh em ruột. Mà cũng vì lẽ ấy nên Loan đối với Trúc rất tự nhiên.

 Bỗng Trúc lặng yên nhìn Loan: chàng thấy Loan đẹp nên đăm đăm nhìn mãi. Rồi giật mình và lo sợ vẩn vơ, Trúc như mình nói với mình, lẩm bẩm:

 Đàn bà là xoàng; người nào cũng xoàng.

 Chàng quay về phía Dũng hỏi to:

 Có phải không anh Dũng?

 Dũng đương mải nói chuyện với Xuân và Thái ở trong nhà, nghe Trúc hỏi giật mình không hiểu chuyện gì, nhưng cứ đáp liều:

 Chính thế.

 Loan nói to:

 Các ngài bàn bạc gì đấy. Chắc hết việc cơm lại đến việc nước hẳn.

 Cụ Chánh Mạc ngửng đầu lên nhìn ngơ ngác. Từ ngày Phương bị bắt, hễ thấy các bạn Cận ở tỉnh về chơi với Cận là cụ sinh ra lo sợ. Cụ đã già lại có mỗi một người con trai nên cụ không muốn con cụ có nhiều bạn. Nhất là hôm nay lại có Thái, một người mà cụ Chánh chưa thấy đến chơi nhà lần nào. Song Thái cùng đến với Dũng nên cụ cũng hơi yên tâm: đối với cụ, Dũng là con một ông Tuần nên bạn của Dũng, cụ thể tin chắc được.

 Dũng cũng thoáng nhận thấy vẻ nghi ngại trên nét mặt cụ Chánh, nên vội nói đùa với Loan:

 Có mỗi một việc quay cái máy hát cho anh em nghe mà các anh ấy bàn mãi chưa biết cử ai.

 Loan vui mừng:

 Phải đấy. Cử tôi cho.

 Cận nói:

 Nhưng chỉ có mỗi một cái đĩa.

 Loan nói:

 Chắc lại vẫn cái đĩa Nam bằng ngày xửa ngày xưa chứ gì?

 Nàng vừa quay máy vừa hát khe khẽ:

 Nước non ngàn dặm ra đi.

 Một lúc tiếng hát nổi lên; trừ Dũng ra, còn người nào cũng chú ý lắng tai nghe. Dũng đã được nghe nhiều đĩa hát nên rất khó chịu về tiếng hát rè rè ở cái đĩa đã mòn, vì dùng không biết đến bao nhiêu lần. Nhưng vì mọi người ra ý thích, nên Dũng không dám tỏ vẻ khó chịu. Chàng cảm động thấy những bạn nghèo của chàng đương bàn về một việc rất quan trọng mà bỗng chốc đã quên hết, đắm đuối ngồi nghe một cái đĩa hát chỉ đáng vứt đi. Nhà chàng giàu nên chàng vẫn hết sức giữ gìn đối với anh em bạn, vì chàng nơm nớp sợ sự giàu sang là cái hàng rào ngăn không cho các bạn dễ dàng yêu mình. Chàng ngẫm nghĩ:

 Sự giàu sang đối với mình bấy lâu sao lại như là một sự nhục.

 Chàng không tìm được câu trả lời. Chàng chỉ biết rằng sự giàu cần cho chàng và cho các bạn. Nhờ có cái máy chụp ảnh đắt tiền của chàng, nên Tạo đã có cách sinh nhai trong khi đi đây đó. Chàng đã bao nhiêu lần giúp tiền nữa. Nhưng Dũng vẫn không khỏi tự bảo:

Như thế vẫn chưa là đủ được.

Loan nói:

Em thích cái đĩa hát này lạ.

Có lẽ vì nghe hát, nàng nhớ lại mấy năm trước khi sang chơi cụ Chánh được Phương vặn cho nghe luôn.

 Xuân vì muốn nói lại câu chuyện bỏ dở lúc nãy mà tránh được sự nghi ngờ của cụ Chánh và Loan, nên bàn:

 Hay là ta ra ao câu cá, nhân tiện xem ngoài vườn có quả gì ăn tráng miệng.

 Ra ngoài Xuân bảo Thái:

 Thôi đừng làm anh Cận đau khổ vô ích. Năm ngoái thì anh ấy đi được, nhưng bây giờ.

 Xuân không nói hết câu. Nhưng Thái đã hiểu; chàng nghĩ ngay đến tình cảnh nghèo của Cận và bà mẹ già đầu tóc bạc phơ. Thái nghĩ đến mẹ chàng đã hai năm nay chưa gặp, giờ này có lẽ đương mong ngóng đợi con về. Chàng cúi mặt nói:

 Tôi cũng vẫn biết thế. Nhưng tôi đã hẹn rủ anh ấy đi thì tôi phải cho anh ấy biết. Vả lại không còn dịp nào tốt hơn, chắc chắn hơn, không nói để lỡ sợ anh ấy trách. Ngày mai tôi đã đi rồi.

 Cái đó tùy anh. Nhưng đã đủ tiền chưa?

 Cũng không cần bao nhiêu vì có người về đưa đi.

 Thái và Xuân ra bờ ao ngồi câu. Thấy Cận đương đứng nói chuyện với Loan và Dũng, Thái gọi Cận lại để ngỏ cho biết:

 Anh Cận lại đây. Chỗ này xem chừng nhiều cá, phao nhấp nháy luôn.

 Chỉ còn Dũng và Loan đứng lại dưới gốc khế. Hai người cùng thấy ngượng. Những câu chuyện thông thường nói trước mặt mọi người một cách rất dễ dàng, tự nhiên, thì lúc này hình như bạo dạn quá, không ai dám nói. Có tiếng máy hát trong nhà, Dũng được dịp làm tan sự yên lặng khó chịu, vội bảo Loan:

 Chắc là anh Trúc vặn. Cái đĩa hát này nghe xa mới hay.

 Chàng muốn nói như Loan lúc nãy:

Tôi thích cái đĩa hát này lạ.

 Nhưng chàng sợ Loan nhận thấy vẻ mặt khó chịu của chàng khi mới nghe đĩa hát và biết là chàng đã nói một câu không thực. Dũng ngâm theo đĩa hát:

 Thấy chim hồng nhạn. bay đi.

 Loan không nói gì, víu một cành khế đầy hoa hồng và lấm tấm những quả khế xanh non, ngước mắt nhìn ra vẻ tìm xem đã có quả nào to ăn được chưa. Mùi hoa khế đưa thoảng qua, thơm nhẹ quá nên Dũng tưởng như không phải là hương thơm của một thứ hoa nữa. Đó là một thứ hương lạ để đánh dấu một quãng thời khắc qua trong đời; Dũng thấy trước rằng độ mươi năm sau thứ hương đó sẽ gợi chàng nhớ đến bây giờ, nhớ đến cái phút chàng đương đứng với Loan ở đây. Cái phút không có gì lạ ấy chàng thấy nó sẽ ghi mãi ở trong lòng chàng cũng như hương thơm hoa khế hết mùa này sang mùa khác thơm mãi trong vườn cũ.

 Những lúc tình cờ Dũng được đứng một mình gần Loan chàng lấy làm quý hóa, nhưng không hiểu vì sao chính chàng lại muốn tìm cách để những lúc đó khỏi kéo dài ra.

Thấy Thái giựt được cá, Dũng vội chạy lại. Con cá săn sắt nhỏ quá khiến Thái cau mày tiếc cái mồi tép. Xuân ngắm nghía con cá hồi lâu rồi lắc đầu nói:

 Cơ sự nhường này thì đến phải đem cá cố câu lấy lại cái mồi tép.

 Trúc ở trong nhà thấy câu được cá, sung sướng kêu rầm lên:

 Trời rét thế này mà ăn cháo cá ám thì phải biết là ngon.

Cụ Chánh thấy bọn trẻ cười nói vui vẻ, bàn tán mãi về một con cá nên cũng vui lây và bớt lo sợ. Cụ nói to, nhưng nói để mình mình nghe như thói thường các cụ già tai nghễnh ngãng:

 Cái ao ấy thế mà nhiều khi cũng câu được cá to.

 Trong lúc đó, Cận đứng dựa má vào cành cây vối. Đăm đăm nhìn gió thổi cong những sợi dây ở mấy chiếc cần câu. Cả đời chàng xoay về ngả nào chỉ là ở mấy phút ngắm những chiếc dây cần câu đó.

 Chàng không trả lời Thái. Lúc tiễn anh em ra về, khi bắt tay Thái, chàng nắm mạnh lấy bàn tay bạn nói:

 Thôi, anh đi một mình.

 Thái nhìn thẳng vào mặt Cận, yên lặng, ngẫm nghĩ. Chàng đã yên trí sẽ đi với Cận nên nghĩ đến cuộc đi xa không có bạn, chàng thấy buồn chán lạ thường. Thái toan nói với Cận điều gì lại thôi. Chàng kéo tay ra mỉm cười rồi giơ tay lên cao chào Cận theo lối chào riêng của mấy người với nhau:

 Anh ở lại.

 Hai người bạn cùng phảng phất có cái cảm tưởng rằng không còn gặp mặt nhau nữa.

 Cận quay trở lại đi vội vào trong lũy tre làng cho khuất gió. Lẫn với tiếng lá tre rào rào, thỉnh thoảng lạc vào tai chàng từng mẩu tiếng nói và tiếng cười của các bạn mà chàng còn thấy bóng đen trắng thấp thoáng sau lũy tre.

 Phía xa, con đê cạnh làng in thành một vệt thẳng trên nền trời, như bức tường.

 Mấy người đã đến chỗ con đường rẽ về tỉnh lỵ. Bà hàng nước thấy người khách quen đon đả mời:

 Cô Loan cô vào đây uống nước, ăn trầu đã.

 Loan nói:

 Uống nước thì uống, nhưng ăn trầu thì chúng tôi răng trắng không biết ăn trầu.

 Bà hàng quay lại phía mấy người nhà quê ngồi uống nước ở phản, đưa mắt nhìn Loan bảo:

 Con cụ Hai Hằng ở bên Xuân Lữ đấy. Chóng nhớn quá! Mới ngày nào. cô ấy năm nay dễ mười sáu.

 Trúc vội chữa:

 Cô ấy mười bảy, bà hàng ạ.

 Bà hàng mời Loan ngồi bên cạnh mình:

 Thế bao giờ cô mới ruộm răng để lấy chồng cho chúng tôi mừng?

 Thấy bà hàng chỉ chú ý đến hàm răng trắng của Loan, Trúc nói:

 Nhưng sao lại cứ ruộm răng mới lấy chồng được, hở bà hàng?

 Loan mỉm cười:

 Còn lâu lắm, bà Nhài ạ. Có lẽ không bao giờ, vì răng trắng thế này thì ai người ta lấy.

 Bà kia thân mật nói đùa:

 Đẹp như cô thì thiếu gì người. Cô thì cần gì phải học nữa.

 Loan thốt nhiên nhìn ra chỗ Dũng đứng; rồi sợ ngượng, nàng đưa mắt nhìn cả mọi người. Không thấy Thái, Loan hỏi:

 Ông Thái đâu?

 Dũng đáp:

 Anh ấy về đường khác.

 Thực ra, đi khỏi làng Cận được ít lâu, Thái yên lặng rẽ xuống cánh đồng đi đường tắt về tỉnh, không cho Loan và Quỳnh biết. Trước khi đi, chàng không muốn để cho người trông thấy chàng đi với Dũng, Xuân và Trúc.

 Loan hỏi:

 Mai ông ấy đi?

 Dũng ngơ ngác nhìn Xuân và Trúc, lo sợ hỏi Loan:

 Sao cô biết?

 Anh Cận bảo thế.

 Mấy người yên tâm vì nhớ lại câu Cận chào Thái lúc nãy.

 Loan lại hỏi:

 Ông ấy đi đâu thế, nhỉ?

 Dũng đáp:

 Anh ấy đi về thăm nhà.

 Thấy ở quán có mấy người lạ mặt, sợ Loan cứ hỏi lôi thôi mãi Dũng vội ngắt câu chuyện hỏi các bạn:

 Có ai còn thuốc lá hút không?

 Trúc rút bao thuốc lá đã nát ở trong túi ra, đếm rồi nói:

 Còn có hai điếu. Anh Dũng một, còn một.

 Loan muốn nói: Còn một phần tôi.

 Nhưng nàng dút dát không dám ngỏ lời. Trúc đưa bao thuốc lá về phía Loan:

 Còn một về phần cô Loan. Còn tôi, tôi xin nhịn. Tôi bao giờ cũng xin giữ phần kém. Vì tôi đã.

 Loan cầm lấy điếu thuốc lá tinh nghịch nói tiếp lời Trúc, dùng ngay câu mà Trúc vẫn hay nói luôn miệng:

 Vì tôi đã nhất định thế rồi.

 Trong lúc nói đùa với Trúc, Loan vẫn không quên nghĩ đến Thái.

 Trông ông ấy có vẻ bí mật lạ lùng.

 Không hiểu tại sao lần nào trông thấy Thái, Loan cũng hơi sợ hãi, hơi khó chịu. Nàng không hiểu tại sao Dũng lại thân với Thái và nàng ngầm muốn Dũng không chơi với Thái nữa.

 Tuy không biết rõ hết, nhưng nàng cũng đoán là Thái về để rủ người đi. Nàng thấy mấy người quen Thái đi đâu biệt tăm biệt tích đã lâu và cách đây mấy tháng, một người vẫn hay về chơi với Dũng bị bắt giải về quê quán vì đã có ý muốn trốn đi ngoại quốc.

Hay là ông ấy về rủ Dũng đi.

Loan lo sợ nhìn Dũng.

Dũng lúc đó vẫn đứng ở trên đê; chàng cầm điếu thuốc lá để yên trước môi, không hút, hai con mắt nhìn ra xa. Gió thổi xõa cả tóc xuống trán, xuống thái dương. Dũng cố tìm xem có thấy bóng Thái trên những con đường về tỉnh lỵ quanh co trong ruộng mía, ruộng ngô.

Giời về chiều. Mặt nước sông sáng hẳn lên sau những ruộng dâu cành đã tước hết lá. Tiếng người gọi nhau ở dưới sông nghe vang động cả buổi chiều.

Dũng ngẫm nghĩ:

Anh Thái đi như vậy để làm gì! Chẳng qua không biết làm gì nữa thì liều lĩnh.

Thái đối với chàng là một người đã chán nản quá, gần như không thiết gì đến sống.

 Chàng chỉ muốn thoáng trong một lúc được thấy bóng Thái ở xa. Dũng có cái cảm tưởng rằng Thái đi như thế là đi thay cho mình, hình như tất cả những nỗi chán chường, đau khổ của một đời mình, Thái đã đem theo đi hết.

 Dũng thở dài, nhẹ nhõm, và nhìn vào trong hàng nước đưa mắt tìm hai con mắt Loan. Chàng sung sướng, cái sung sướng vẩn vơ của một người đón chờ những sự vui mừng rất êm ái chưa đến nhưng biết chắc thế nào cũng đến. Loan hơi ngạc nhiên và cũng nhìn Dũng lâu không chớp như muốn thầm hỏi Dũng. Nàng nói:

 Anh Dũng vào trong này. Đứng mãi ngoài ấy gió rét!

 Dũng vào ngồi bên cạnh Loan. Bà hàng mở vung múc nước chè, một làn hơi nóng thoảng qua mặt Dũng, Dũng không nghĩ gì đến Thái nữa; những người bạn ngồi chung quanh chàng người nào lúc đó nét mặt cũng lộ vẻ bình tĩnh. Dũng có cảm giác êm ả lạ lùng và cái quán hàng trong đó có Loan ngồi, chàng tưởng như một chốn ấm áp để chàng được cách biệt hẳn cuộc đời mà chàng thấy đầy phiền muộn, buồn bã như buổi chiều mờ sương thu ngoài kia.