Ái chơi ô tô ở chung quanh nhà. Trí tưởng tượng trẻ con rất dễ dàng mà rất có tài khiến một vật hay một việc trở nên sự thực như ý muốn. Ái chỉ một mình lượn vòng tròn trong miếng đất, mà mắt nó trông thấy biết bao thứ vô thanh. Mồm nó kêu luôn “Bí bo! Bí bo!” là một cái kèn ô tô rất tốt, hai tay nó khuỳnh ra làm như hệt người tài xế lái ô tô chân nó giậm xuống đất bành bạch để bắt chước tiếng bánh xe lăn trên đường đá. Thỉnh thoảng nó dừng lại quay ra hỏi một cái thân cây bên hàng giậu:

– Có lên xe không?

Nó lại trả lời ngay một câu hỏi tưởng tượng:

– Đây đi Phủ Đoan sáu hào… Không được! Giá nhất định sáu hào, không bớt một xu, không đi thì thôi.

Rồi nó lại cắm đầu chạy.

– Bác tài ơi, cho tôi lên với.

Ái đứng lại quay cổ nhìn sang hai bên, hỏi:

– Ai gọi xe đấy?

Có tiếng trả lời ở cổng:

– Tôi!

– Mấy người?

Sau một dịp cười, bà án – vì người ấy chính là bà án -đáp:

– Có hai người thôi.

– Vào mà đi!

– Nhưng cửa đóng khóa vào sao được?

– Vậy đứng đợi một tí để em gọi ông Hạnh cho nhé.

Ái lại kêu bi bô chân giẫm bành bạch lượn về lối sau.

Một lát nó cùng ông Hạnh đi ra. Ông lão bộc nhác trông thấy bà khách có một người đàn ông vận áo lương theo hầu, thì đoán chắc là quý khách, liền cung kính chắp tay chào:

– Lạy bà ạ. Thưa bà hỏi gì ạ?

– Không dám. Ông giáo có nhà không, ông?

– Thưa bà, cậu giáo tôi đi dạy học. Cũng sắp về đấy. Vì tàu đã ngược thì cũng đến quá mười rưỡi rồi.

Lúc bấy giờ chiếc ô tô hàng chạy qua cổng. Ông Hạnh liền trỏ bảo bà án:

– Đây, xe Tuyên đấy! Gần mười một giờ. Rồi ông ta vừa mở khóa vừa nói:

– Thưa bà vì cả nhà đi vắng, tôi lại bận dọn cơm ở dưới bếp, nên phải đóng khóa cổng, sợ em Ái ra đường.

Bà có vẻ thất vọng, ngơ ngác hỏi người lão bộc:

– Vậy cô… vậy bà chị… ông giáo cũng đi vắng à?

– Thưa bà, cô Mai?

Bà án chưa kịp trả lời, ông Hạnh đã tỏ ý buồn rầu và nói luôn:

– Thưa bà, kể thì là bà tham cơ đấy, nhưng cô tôi không cho gọi là bà tham, bắt cứ phải đọc tên tục ra như thế.

Bà án làm bộ không hiểu:

– Thế à? Vậy cô… vậy bà ấy đi vắng ư?

– Nhưng mời bà cứ vào chơi; ý chừng bà muốn mua sơn hẳn thôi. Cô tôi cũng sắp về.

Ông Hạnh để khách và anh người nhà vào sân rồi lại toan khóa cổng, thì bà án vội gạt đi.

– Thôi được, ông để tôi coi cháu cho, chả cần phải đóng cổng.

– Thưa bà, chả dám… Nhưng mời bà vào chơi trong nhà. Thưa bà, bà hỏi cậu giáo tôi có việc gì thế? Hay bà đến mua sơn?

Bà án đương ngẫm nghĩ tìm câu trả lời, thì Ái lượn ở phía sau ra, vẫn còi mồm “bí bo! bí bo!”. Thấy bà án đứng cười, nó vội kêu:

– Kìa! Xe ô tô bóp còi mà không tránh!

Bà án cúi xuống toan bế Ái lên, nhưng Ái giựt mạnh tay ra:

– Ô kìa! Sao lại ôm ô tô?

Bà án cười:

– Ô tô ngoan quá, tôi hôn cái nào!

Ái vỗ tay cười hét lên:

– Ô tô lại ô tô ngoan! Mà ai lại hôn ô tô bao giờ?

Dứt lời, nó chạy lượn về sân sau. Bà án quay ra vờ hỏi người lão bộc:

– Con ông giáo đấy à?

– Thưa không, cháu Ái là con…

Ông ta như nghẹn lời không nói được dứt câu. Bà án tiếp luôn:

– Con bà tham, phải không?

– Vâng con bà tham.

– Nó ngoan lắm nhỉ. Cháu lên mấy thế ông?

– Thưa bà, cháu lên sáu.

Bà án đứng ngẩn người ra, nghĩ ngợi. Bà hồi tưởng lại năm năm trước, hôm bà đến nhà con… Bà chỉ còn nhớ rằng Mai đẹp lắm đẹp dịu dàng phúc hậu. Bà lẩm bẩm nói một mình:

– Giống quá, khuôn mặt giống như đúc!

Ông lão Hạnh hỏi:

– Thưa bà, bà biết cô tôi?

Bà án giật mình, quay lại trả lời mấy câu ấp úng. Song cũng như lần trước, tiếng còi ô tô của Ái đến giúp bà ra khỏi sự khó khăn. Ông lão Hạnh thấy Ái có dáng mệt, vừa chạy vừa thở thì giữ lại:

– Thôi, không được chạy nữa. Nghỉ còn ăn cơm chứ.

– Ông Hạnh để Ái chạy nốt cho đến Tuyên Quang đã chứ.

Bà án cười, cũng cúi xuống giữ Ái lại:

– Thôi, đến Tuyên Quang rồi, cho ô tô nghỉ thôi, chẳng nó mệt.

Ái phụng phịu không bằng lòng. Ông Hạnh ghé tai nói thầm:

– Ái đưa bà vào chơi nhà trong đi… Chóng ngoan, không có chốc cậu về tôi mách cho đấy.

Nghe nói mách cậu, Ái sợ hãi nhớn nhác nhìn ra cổng. Rồi hình như nhớ tới giờ cậu sắp về, nó ngoan ngoãn dắt bà khách lên thềm vào nhà. Bà án đăm đăm nhìn Ái nghĩ thầm: “Trời ơi! Cặp mắt nhanh nhẹn với cái trán cao rộng, sao mà giống cậu nó thế! Lại cái mồm nữa”.

Lúc bấy giờ bà án mới tìm ra nhiều cái giống lắm. Nói cho đúng Ái cũng có giống Lộc thật. Song cái ý tưởng dự định trong tâm trí ngay từ lúc ở huyện Thạch Hà bước ra đi khiến bà trông Ái càng giống hệt con bà. Thốt nhiên bà hỏi:

– Mợ cháu đi chơi đâu?

Ái cười như chế nhạo bà khách:

– Không có mợ… chỉ có cậu thôi… với lại có me thôi.

– Ừ thế me Ái đâu?

– Me Ái đi chợ.

Bà án trông thằng bé con xinh xắn đáng yêu quá ôm ghì vào lòng hôn lấy hôn để. Ái đẩy ra không được kêu to:

– Ông Hạnh ơi!

– Cái gì thế? Cái gì mà hét ầm lên thế?

Nghe tiếng cậu hỏi – vì Huy vừa về – Ái lấy tay chùi má, vừa mếu vừa nói:

– Cậu ơi, cậu! Cái bà này bà ấy làm đau Ái đấy.

Bà án thấy Huy, đứng dậy gật đầu chào. Huy chắp tay đáp lễ, rồi hỏi:

– Thưa cụ, cụ tha thứ cho, chúng tôi không được hân hạnh nhờ cụ. Xin cụ chỉ giáo cho chúng tôi được biết.

Bà án trù trừ rồi hỏi lại:

– Ông có nhận được bức thư của cậu… huyện Lộc nó không?

– Thưa cụ, có.

– Vậy… tôi là… mẹ… cậu huyện Lộc…

– Thưa cụ, chúng tôi vô tình không biết, xin cụ đại xá cho. Thì ra, thưa cụ, cụ là cụ án, thân mẫu anh… thân mẫu quan huyện tôi đó… Rước cụ ngồi chơi.

Rồi Huy quay lại bảo Ái:

– Em xuống bảo ông Hạnh đun cho cậu ấm nước nhé.

Ái vâng lời, ngoan ngoãn xuống nhà. Bà án ngồi ngẫm nghĩ, muốn nói chuyện Mai, nhưng chẳng biết xưng hô thế nào. Gọi là bà tham hay bà huyện thì ngượng mồm, và sợ Huy cười, mà gọi là cô thì cũng bất tiện. Chẳng có chuyện gì nói, Huy vịn ghế im lặng đứng nhìn. Bỗng bà án tìm được một cách xưng hô mà bà cho là rất ổn liền cất tiếng hỏi:

– Thưa ông, lệnh tỉ đi chơi vắng?

– Thưa cụ, chị cháu cũng sắp về. Chị cháu sang bên làng Cao Du mua mấy lường sơn.

– Buôn sơn kia đấy à?

Huy mỉm cười:

– Thưa cụ, làm giáo học lương bổng ít ỏi lắm, chị cháu phải buôn bán cho được dư dật đồng tiền. Vả như thế cũng có việc đỡ buồn.

– Cũng phải. Tôi nghe buôn sơn lãi lắm thì phải.

– Thưa cụ, thỉnh thoảng mới được một năm lãi, còn thì cũng làng nhàng thôi.

Huy lại nói luôn:

– Thưa cụ, chả mấy khi cụ quá bộ lên chơi, xin mời cụ xơi với chị em cháu một bữa cơm xoàng.

– Cám ơn ông, nhưng tôi đã ăn trên xe lửa rồi.

– Thưa cụ, nhưng chắc ăn cơm sớm thì bây giờ cũng đói rồi.

– Quả thực, tôi no lắm.

Bà án làm ra thân mật, nói tiếp:

– Chỗ ông với anh Lộc thì ông cho ăn, can chi mà phải từ chối… Nếu đói thì tôi ăn ngay chứ.

Huy nghe bà án gợi đến chuyện cũ, tình xưa, biết rằng bà này lên Phú Thọ có mục đích ích lợi. Nghĩ tới chị, nghĩ tới quãng đời đầy đọa, khổ sở. Huy căm tức, muốn nói mấy câu cho hả dạ, xong đối với một bà khách đến chơi nhà, chàng cho rằng xử như thế là bất lịch sự. Vả dẫu sao chị em chàng cũng vẫn là người đã chịu ơn Lộc. Điều ấy không bao giờ chàng quên.

Hai người ngồi đối diện nhau, đăm đăm nghĩ ngợi như đương tìm một câu chuyện thù ứng thì Ái rón rén đến sau lưng cậu kéo áo nói:

– Cờ âu câu nặng, ơ i ơi, chờ au chau sắc, đờ oi đoi sắc, rờ ôi rôi huyền.

Câu nói đánh vần mà Ái cho là một câu nói lóng, khiến khách và chủ phải bật cười. Bà án hỏi Huy:

– Cháu đã đi học?

– Thưa cụ, vâng cháu đã học hết vần Quốc ngữ.

– Cháu ngoan lắm… Ái đến đây với tôi nào.

Nhưng Ái nhớ tới cử chỉ ban nãy của bà khách nên không dám lại gần lo lắng đứng nấp sau lưng cậu.

– Kìa, bà gọi, Ái?

Bà án nghe Huy kêu mình là “bà” thì hiểu theo nghĩa bà với cháu. Bà sung sướng quá, hây hây đỏ hai má răn, híp cặp mắt nheo, cười ứa lệ. Huy thấy cháu rất ngần ngừ không dám đến, liền dắt tay đưa lại bên bà án.

Ái sợ cậu phải đứng im, nhưng trong lòng áy náy không yên. Bà án xoa đầu hỏi:

– Ái có yêu me không?

– Có.

– Ái có yêu cậu không?

Ái ngước mắt nhìn Huy, mỉm cười đáp:

– Có.

– Thế có yêu tôi không?

Ái không trả lời. Bà án lại hỏi:

– Ái không yêu tôi à?

Ái lắc đầu. Huy ngượng, nhưng lấy làm sung sướng, rằng cháu đã trả thù được cho chị. Chàng vờ mắng:

– Hỗn nhé!

Ái phụng phịu, nước mắt chạy quanh. Bỗng nó giựt tay bà án, chạy vội ra và vui vẻ reo mừng:

– A, me đã về!

Nghe tiếng thằng bé, bà án bối rối, lo sợ, nghĩ tới khoa ngôn luận, tài ngoại giao sắp phải cùng Mai thi thố.

Nhìn Mai, tay dắt con, ở ngoài ung dung đi vào, bà luống cuống trong vài giây, ngập ngừng chưa biết bắt đầu câu chuyện ra sao. Bỗng nhờ có thói quen về sự thù tiếp, bà cất tiếng hỏi một cách rất tự nhiên:

– Kìa, chào mợ! Mợ đi chơi về?

Mai chắp tay đáp lễ, rồi ngây người đứng im.

Bà án cười, vui vẻ hỏi:

– Mợ quên tôi rồi?

Mai cũng cười cười chua chát, trả lời:

– Bẩm cụ, bao giờ con quên được cụ… Con chỉ hơi lấy làm lạ một tí thôi…

Bà án hiểu rằng bên địch đã khai thế công mà mình chưa sẵn sàng để tiếp ứng, liền dùng kế hoãn binh:

– Nhưng đi ăn cơm đã chứ? Có phải không Ái: Vì Ái đ sắc rồi kia mà.

Ái quả thực đói lắm, nghe bà khách nói trúng ý nghĩ của mình thì mỉm cười, ngước nhìn, tỏ cảm ơn. Còn Mai thì nàng đưa mắt hỏi ý kiến em xem có nên mời khách ăn cơm không. Bà án như hiểu cách bàn định lặng lẽ của hai người giục luôn:

– Mợ với ông giáo xơi cơm cho cháu ăn xong bữa đi! Tôi ăn cơm ở trên xe hỏa rồi.

Mai nói:

– Chả mấy khi cụ lên chơi, thế nào cũng xin cụ chiếu cố xơi với chị em cháu một bữa cơm xoàng.

– Tôi cảm ơn mợ. Nhưng quả thực tôi no lắm. Tôi không làm khách đâu.

Huy bảo chị:

– Ấy em đã hết sức mời cụ nhưng cụ một mực từ chối.

Mai mỉm cười:

– Hay cụ chê nhà chúng cháu nghèo. Cụ khinh chúng cháu là con nhà hà tiện.

Lần thứ hai, Mai khiêu chiến, lần thứ hai, bà án tạm lui:

– Thôi, chỗ quen biết chẳng nên khách sáo. Đi ăn cơm rồi ra đây tôi nói câu chuyện.

Mai kính cẩn chắp tay chào:

– Vâng, vậy mời cụ ngồi chơi, chúng cháu xin vô phép cơm cụ.

Mai, Huy cúi đầu chào một lần nữa rồi dắt Ái vào trong nhà. Ái hỏi Mai:

– Me ơi! Sao bà ấy gọi me bằng mợ?

Câu hỏi bất thình lình của thằng bé khiến Mai buồn rầu.

Còn bà án thoáng nghe thấy cũng lấy làm ngượng ngùng.

Ngồi một mình trong phòng khách, tìm sẵn hết các ý tưởng để chốc nữa có thể đối phó với Mai, bà nghĩ thầm:

“Ta lên đây, mục đích là để bắt thằng cháu về… Trời ơi! Thằng bé mới kháu khỉnh làm sao!… Nhưng muốn bắt cháu về thì chỉ có hai cách… phải, cần phải khôn khéo lắm mới được!”.

– Mời cụ lớn xơi nước ạ!

Bà án quay lại. Ông lão Hạnh ở sau lưng chắp tay đứng hầu. Bà chắc là Mai đã dặn ông nói như thế. Nhưng Mai cẩn thận dặn người lão bộc như thế là điều hay, hay điều dở. Mai muốn mua chuộc lòng bà hay đó chỉ là một câu giễu cợt? Bà tự hỏi, trong lòng phân vân, nửa mừng nửa lo…

Bỗng một nụ cười nở trên cặp môi khô khan của bà. Bà vừa nhác trông thấy ở ngay trên tường ngay sát chỗ bà ngồi, treo xòe hình quạt, những ảnh của Ái từ năm Ái lên một cho tới năm Ái lên sáu tuổi. Mỗi cái chụp một kiểu, hoặc ngồi, hoặc đứng, hoặc đi, cái nào cũng rõ rành phân hắc bạch và tô điểm đẹp thêm ra bởi tay của một ông thợ ở nơi tỉnh lỵ nhỏ… Tình yêu lại ngùn ngụt trong lòng bà án.

– Cụ xem ảnh cháu có giống không?

Bà án quay lại. Mai đã đứng sau lưng.

– Mợ ăn chóng thế? Thật thà đấy chứ? Hay nhà có khách lại ăn vội ăn vàng?

Bà án trỏ ghế bảo Mai:

– Mợ ngồi, tôi nói câu chuyện.

Mai vẫn đứng:

– Được ạ, cụ mặc con.

– Ngồi xuống chứ đứng thế mỏi, vì câu chuyện tôi sắp nói đây hơi dài.

Mai kéo ghế ngồi:

– Bẩm cụ, chuyện gì thế? Cụ làm con lo quá!

Bà án quay lại, thấy tên người nhà mình đứng hầu, liền vẫy tay khẽ bảo:

– Cho mày xuống nhà.

Tên kia vâng lời đi ngay. Mai yên lặng ngồi chờ. Còn bà án thì ngẫm nghĩ tìm câu để mở chuyện. Bỗng bà ngửng phắt đầu lên, trên nét mặt tỏ rõ sự quả quyết. Bà thong thả hỏi Mai:

– Mợ có biết tôi lên đây làm gì không?

Mai chưa kịp trả lời thì bà án lại nói luôn:

– Hôm nay tôi thân hành lên đây là vì bổn phận cũng có, nhưng điều thứ nhất là vì… là vì… thôi có mình mợ với tôi đây, can gì phải úp mở… Tôi lên đây là vì sự hối hận bắt buộc phải xin lỗi mợ.

Mai vội vàng đáp:

– Ấy chết! Cụ dạy quá lời, con đâu dám.

– Không, mợ cứ để tôi nói dứt câu đã. Phải, kể ra tôi già nua tuổi tác thế này mà hạ mình xin lỗi mợ thì cũng hơi quá thật. Song thiết tưởng, bất cứ bề trên đối với bề dưới, hay bề dưới đối với bề trên, ai ai cũng nhận biết lỗi mình. Tôi, thì tôi biết lỗi ngay, tôi hối hận ngay hôm sau… khi cô… khi mợ… bỏ nhà ra đi.

– Được, cụ lớn cứ gọi con là cô cũng được.

Bà án bắt đầu kể một chuyện đã xếp sẵn từ trước. Bà nói bà không ngờ đâu lại xảy ra như thế khiến ròng rã sáu năm, ngày đêm đã bị lương tâm cắn rứt. Ngay tối hôm Mai từ biệt con bà một cách kín đáo, lặng lẽ, bà hối hận quá vì thấy Lộc đau đớn, khổ sở, nên bà đã đi tìm Mai khắp các nơi mà không thấy. Bà tưởng thế nào Mai cũng trở về, ngờ đâu Mai lại quyết liệt đến như thế.

Rồi bà khen ngợi Mai, lấy làm khâm phục lòng hy sinh của Mai, lòng nhẫn nại của Mai, lòng trinh tiết cao thượng của Mai: Bao lâu sống trong cảnh lầm than mà vẫn giữ được lòng trong như ngọc, trắng như ngà. Bà ví Mai với cây sen mọc trong bùn mà không nhiễm mùi bùn.

Mai yên lặng ngồi nghe, không hề ngắt câu, không hề đáp một lời. Bà án ngừng lại để dò ý Mai, nhưng sắc mặt Mai vẫn không thay đổi. Bà nói tiếp:

– Nay tôi muốn chuộc lại những điều lầm lỗi của tôi, mà ở đời chỉ mình mợ có thể giúp tôi được việc ấy.

Mai thành thực, kính cẩn trả lời:

– Bẩm cụ, cụ dạy thế chứ con đâu dám.

– Không, tôi nói thực đấy. Mợ không nên để tôi hối hận suốt, vì một điều lầm lỗi trong giây phút…

Mai làm bộ không hiểu:

– Nhưng thưa cụ, có điều gì cụ cứ cho biết, nếu có thể giúp được cụ thì thực con không dám từ chối.

Bà án do dự một lát rồi quả quyết bảo Mai:

– Mợ ạ, một ngày là nghĩa. Huống hồ đã ăn ở với nhau có con, có cái. Mợ cũng chẳng nên giận cậu ấy nữa, chẳng nên oán tôi nữa.

Mai ngơ ngác hỏi:

– Ô hay! Sao cụ biết con oán giận? Mà con có quyền được oán giận ai đâu?

– Vậy có bao giờ mợ nghĩ tới sự tái hợp không?

Mai hai má đỏ bừng, đầu nóng như sốt, ngồi im không đáp. Bà án lại hỏi:

– Mợ nên nghĩ đến cậu ấy, trong sáu năm nay không một phút nào là không nhớ, không thương mợ.

Mai giận đến cực điểm rồi, không nhịn được nữa:

– Tôi xin cụ đừng gọi tôi là mợ. Tôi không phải, tôi không còn là con dâu cụ, mà cũng không bao giờ cụ thèm nhận tôi là con dâu cụ, cụ nhớ điều ấy cho. Vậy cụ cứ dùng chữ cô cũng đủ lắm rồi.

Bà án ngượng nghịu, lúng túng, không tìm được câu gì để đối phó, đành nhắc lại lời đã nói:

– Mợ chả nên thế, một ngày là nghĩa.

Mai, mắt đỏ ngầu, hỏi lại:

– Thế sao hôm cụ đuổi tôi, cụ không nhớ tới câu ấy?

Bà án mỉm cười:

– Có cô không nhớ đấy chứ? Còn tôi thì trước sau tôi vẫn chỉ muốn cô với Lộc lấy nhau, chẳng xe vào thì chớ, ai nỡ chia rẽ duyên người bao giờ, không bằng lòng là tự cô đấy thôi.

Mai cười một cách rất chua chát:

– Phải, bà lớn khuyên tôi lấy lẽ cậu Lộc, lấy lẽ con bà.

– Lấy lẽ cũng ba bảy đường lấy lẽ. Lấy lẽ làm nàng hầu cũng có, lấy lẽ làm chị, làm em với vợ cả cũng có.

Mai không nói, hai mắt căm tức nhìn thẳng ra sân. Bà án tiếp luôn:

– Vậy nếu bây giờ tôi rước cô về làm chị, làm em với mợ huyện nó thì cô nghĩ sao?

Mai cười:

– Thưa cụ, sáu năm về trước, hình như tôi đã trình cụ biết rằng nhà tôi không có mả lấy lẽ. Đối với kẻ khác (Mai đăm đăm nhìn bà án) đối với kẻ kia thì được lên làm cô huyện, rồi cô phủ, rồi cô thượng nay mai, là một cái vinh dự. Nhưng tôi, tôi cho được làm cô thượng không bằng, không sung sướng bằng làm chị xã, chị bếp chị bồi mà được một vợ một chồng, yêu mến nhau, khi vui có nhau… khi buồn có nhau, khi hoạn nạn có nhau… Cô huyện! Cụ lớn không nên đem cái mồi cô huyện ra rử tôi. Cô huyện!

Bà án thong thả ung dung trả lời:

– Sao lại cô huyện? Bà huyện chứ!

Mai cười mũi:

– Phải, bà huyện hai!

– Chứ sao! Các đấng đế vương ngày xưa có đông cung và tây cung hoàng hậu thì sao! Nói hơn nữa, Dương Quý Phi có là hoàng hậu đâu, có là bà vua chính thất đâu?

– Vâng tôi biết. Các bà vợ lẽ bao giờ cũng chỉ có hai đường: Một là bị họ áp chế. Lúc đó, họ như bọn nô lệ hèn hạ. Hai là họ áp chế, lấn áp cả quyền vợ cả, lúc đó thì họ trở nên hạng Đát Kỷ, Bao Tự.

Mai cười nói tiếp:

– Đó, cụ coi, cụ nhớ sử, dễ tôi không nhớ sử. Song có điều này tôi xin thưa ngay hầu cụ! Cụ đừng đi vào con đường ấy để dụ tôi, con đường vinh hoa, phú quý…

Bà án nghiêm sắc mặt dõng dạc nói:

– Thế thì cô lầm. Tôi chỉ đi vào đường bổn phận. Tôi có lỗi, tôi cam chịu lỗi, nhưng tôi phải ăn năn sửa lỗi. Bởi vậy, tôi không muốn vì tôi mà cô mang tiếng… mang tiếng là một người không chồng… không chồng… mà… mà có con…

Mai cũng dõng dạc đáp lại:

– Xin cám ơn cụ. Nhưng nếu chỉ vì tôi mà cụ muốn sửa lỗi thì tôi sẵn lòng, xin cụ miễn chấp, tôi sẵn lòng tha thứ cho cụ, tha thứ cho cụ đã đầy đọa tôi, đã… trong bao lâu…

Mai chỉ cố làm ra can đảm được đến thế. Trí Mai ôn lại cuộc đời quá khứ, thì thốt nhiên, lòng Mai tủi cực thổn thức.

Mai cảm thấy nghị lực tiêu tan không thể tranh luận được nữa. Như một cái xác không hồn. Mai gục đầu xuống tay vịn ghế nức nở khóc, khóc không ra tiếng.

– Ô hay! Bà lão này, sao bà lại chòng me cho me khóc?

Mai ngửng đầu lên thấy em dắt con đứng bên cạnh.

Gượng cười, nàng ẵm Ái vào lòng hôn hít. Bà án buồn rầu bảo Huy:

– Ông giáo, ông nghĩ tôi nói có phải không? Ông ngồi xuống đây, tôi thưa câu chuyện. Ai chả có lúc lầm lẫn, huống chi tôi tuổi tác thì lại càng hay lầm lẫn lắm. Bây giờ tôi nghĩ lại, tôi biết tôi lầm tôi hối hận, tôi thân hành lên tận đây để đón mợ cháu và cháu về. Ông là người học rộng, biết nhiều, ông nên khuyên mợ cháu một câu.

Huy lạnh lùng đáp:

– Thưa cụ, việc đó là việc riêng của chị cháu. Tùy ý chị cháu tự xử. Cháu không có quyền lạm bàn tới, tuy đối với cụ cũng như đối với quan huyện Lộc, cháu vẫn là người chịu ơn.

Mai như nói một mình:

– Mẹ con tôi tưởng được yên thân ở nơi hẻo lánh này, ai ngờ cụ chưa tha, cụ còn theo đuổi cho bằng được để cụ hành hạ.

Bà án thở dài, cất giọng phàn nàn, cố làm ra thành thực:

– Khổ cho tôi chưa! Người ta không hiểu tôi. Ở nhà thì con tôi không hiểu tôi. Con tôi cũng vậy, mà cô cũng vậy, các người cho tôi là một vị hung thần trời sai xuống để phá cuộc sống hạnh phúc của các người.

Bà án đưa khăn lên lau nước mắt:

– Nhưng nào tôi có ác nghiệt gì, tôi chỉ là một người bao giờ cũng nghĩ tới hạnh phúc của con, của cháu, nghĩa là nghĩ tới bổn phận của một người mẹ, một người bà.

Huy đứng lặng nhìn bà án, lấy làm thương hại. Chàng thong thả nói:

– Cụ cho phép cháu tỏ bày cùng cụ vài điều. Cụ là người rất tốt, bao giờ cũng nghĩ tới bổn phận. Cháu biết lắm. Không bao giờ cháu ngờ vực cụ. Song, thưa cụ, cụ dung thứ cho mấy lời sống sượng của cháu, cụ tức là cái biểu hiện, tức là một người đại diện cho nền luân lý cũ. Mà tâm trí chúng cháu thì đã trót nhiễm những tư tưởng mới. Hiểu nhau khó lắm, thưa cụ. Cụ với bọn hậu sinh chúng cháu như hai con sông cùng một nguồn, cùng chảy ra bể, nhưng mỗi đằng chảy theo một phía dốc bên sườn núi, gặp nhau sao được. Vậy chị em chúng cháu không dám tranh luận với cụ nữa, chỉ xin cụ ban cho một cái ân tối hậu, cũng như khi xưa chị cháu đã vì cụ mà hy sinh hết hạnh phúc, lạc thú gia đình… Cái ân tối hậu ấy, là cụ và ông huyện quên hẳn chúng cháu đi, đừng bận lòng nghĩ tới chúng cháu nữa.

Bà án vội ngắt:

– Cô Mai đã vậy. Nhưng còn cháu tôi?… Khi nào tôi nỡ để cháu tôi… cháu nó mang tên họ chồng tôi, tên họ con tôi…

Mai cười gằn:

– Cái đó, thưa cụ, không lo.

Rồi nàng cúi xuống hỏi con:

– Tên con là gì?

Ái nũng nịu, âu yếm, ôm lấy cổ Mai:

– Tên con là Ái.

– Vậy Ái họ gì?

Ái chẳng trù trừ, trả lời luôn:

– Ái họ Dương. Bà án kinh hoàng:

– Cô dạy nó thế à? Cô dám dạy cháu tôi những điều trái luân thường đạo lý như thế ư?

Mai mỉm cười:

– Thưa cụ, cụ lầm, nó là con tôi. Tôi muốn dạy nó điều gì mặc tôi. Cũng như cụ đã dạy con cụ quyến rũ người ta, rồi khi người ta mắc thai nghén, lại ruồng rẫy người ta ra.

Bà án đứng phắt dậy, tức giận quát tháo:

– Cô không được hỗn! Cô không được phép khinh tôi!

Mai vẫn ôn tồn:

– Thưa cụ, ở đây là nhà tôi, chứ không phải là dinh quan tri huyện, xin cụ nhớ cho.

Bà án lại ngồi xuống ghế, nghĩa là tự để rơi xuống ghế. Mất hết can đảm và biết rằng khó lòng cãi lý với Mai được nữa, bà quay ra giọng van lơn:

– Cô Mai ơi, cô nên thương tôi già yếu… Cho tôi được cùng cháu tôi sum họp.

Mai ái ngại nhìn bà án, không nỡ giày vò quá nữa.

Nàng ôn tồn thưa lại:

– Bẩm cụ, cụ thiếu gì cháu, nào con bà huyện, nào con các cô… cháu nội, cháu ngoại đủ cả. Thêm một cháu Ái có làm gì mà bắt mẹ con con phải xa nhau.

Bà án gắt:

– Thì tôi có muốn chia rẽ mẹ con cô đâu. Trước sau tôi vẫn xin đón cô về ở với… chồng cô kia mà…

Lòng căm tức, Mai cố nén, chỉ chực bùng bùng bốc lên. Về phần bà án thì bà hết sức giấu nhược điểm của mình, là bà chưa có cháu nội, chưa có người nối dõi tông đường: Lòng ích kỷ của bà vẫn ngờ rằng nếu Mai biết sự thực thì nàng sẽ bắt bí.

Bỗng chợt nghĩ ra một điều, bà án tươi cười hỏi Mai:

– Nếu tôi đền ơn cô một nghìn bạc thì cô nghĩ sao?

Mai không hiểu:

– Thưa cụ, ơn gì ạ?

– Ơn cô nuôi nấng cháu tôi.

Mai cười nhạt:

– Thưa cụ, cụ cho tôi là một người vú em nuôi cháu của cụ, phải không?

Bà án như mê mẩn, không nghĩ tới câu hỏi của Mai.

– Vậy hai nghìn nhé?

Mai đứng phắt dậy, dắt con đi ra cửa phòng, quay lại nói:

– Cháu xin phép cụ, cháu phải đi đằng này có chút việc cần!

Rồi nàng bảo Huy:

– Cậu ở nhà hầu chuyện bà lớn nhé.

Bà án và Huy còn ngơ ngác nhìn theo thì thoăn thoắt, Mai đã cùng Ái bước lên con đường dốc.